Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η ημέρα είναι αφιερωμένη στην ανάμνηση τεσσάρων γεγονότων τα οποία περιγράφονται στα Ευαγγέλια και τα οποία συνέβησαν σύμφωνα με τις ευαγγελικές αναφορές λίγο πριν τη Σταύρωση: ο Μυστικός Δείπνος, ο Ιερός Νιπτήρας, η Υπερφυής Προσευχή και η προδοσία του Ιούδα, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη του Ιησού.
Αναλυτικότερα τη Μεγάλη Πέμπτη γιορτάζουμε:
α) Τον Ιερό Νιπτήρα, δηλαδή το νίψιμο των ποδιών των μαθητών από τον Κύριο, που θέλησε και μ’ αυτόν τον τρόπο να τους διδάξει την ταπείνωση: «όποιος θέλει να είναι πρώτος, πρέπει να είναι διάκονος και υπηρέτης όλων» .
β) Τον Μυστικό Δείπνο, δηλαδή την παράδοση των φρικτών μυστηρίων. Ο Χριστός θέλησε για τελευταία φορά να φάει μαζί με τους μαθητές Του. Τότε τους παρέδωσε και το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Για πρώτη και τελευταία φορά κοινώνησαν από τα χέρια Του το Σώμα και το Αίμα Του, που θα χυνόταν σε λίγο πάνω στο Σταυρό για τη σωτηρία όλου του κόσμου. «Αυτό να κάνετε για να με θυμάστε», τους είπε. Έτσι κάθε φορά που τελούμε τη Θεία Λειτουργία, μέσα στο μυστήριο αυτό έχουμε όλη τη ζωή και τη θυσία του Χριστού, δοξάζουμε τον Θεό για το μεγαλείο και την αγάπη Του, Τον ευχαριστούμε για ό,τι έκανε και κάνει διαρκώς για μας και Τον παίρνουμε μέσα μας, για να μας δίνει δύναμη να κάνουμε το άγιο θέλημα Του εδώ στη Γη και στο τέλος να μας αναστήσει και να μας πάρει για πάντα κοντά Του στους Ουρανούς, ενωμένους μαζί Του.
γ) Την Υπερφυά Προσευχή. Εκεί στον κήπο της Γεθσημανή ο Κύριος προσευχήθηκε με αγωνία και παρακάλεσε με θέρμη: «Πατέρα, αν είναι δυνατόν, να μην πιω αυτό το ποτήρι· όμως όχι όπως θέλω εγώ, αλλά όπως θέλεις Εσύ να γίνει». Αυτήν ακριβώς την ώρα που ο Κύριος αφήνει το άγιο θέλημά Του, για να υπακούσει εκουσίως στο θέλημα του Ουράνιου Πατέρα, είναι που συντρίβεται η δύναμη του διαβόλου και ο Κύριος, νικητής πλέον του διαβόλου, προχωρεί να χαρίσει την ελευθερία και τη σωτηρία σε όσους άλλους δούλους του κακού ζητήσουν τη βοήθειά Του. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντική η υπακοή, μέσα στην Εκκλησία, για την οποία δεν θέλει να ακούσει ο σημερινός άνθρωπος.
δ) Την Προδοσία. Όπως είχε συμφωνηθεί, ο Ιούδας προδίδει το Δάσκαλό του με φίλημα. Τότε ο αναμάρτητος Κύριος, ο Δημιουργός και Ευεργέτης του κόσμου, συλλαμβάνεται και παραδίδεται για να δικαστεί, εντελώς ανυπεράσπιστος και εγκαταλειμμένος ακόμη και από τους μαθητές Του, που σκορπίστηκαν φοβισμένοι, μόλις συνελήφθη ο Διδάσκαλός τους.
Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης τελείται ο εσπερινός της Μεγάλης Παρασκευής μαζί με τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Οι ιερείς κατά την ετοιμασία της Θείας Κοινωνίας εξάγουν δύο «αμνούς» (το μέρος του άρτου το οποίο μεταβάλλεται σε σώμα Χριστού) και διατηρούν τον ένα αφού τον τεμαχίσουν και τον αποξηράνουν, σε ασφαλές σημείο (μέσα στο αρτοφόριο πάνω στην αγία τράπεζα) για έναν ολόκληρο χρόνο για την κοινωνία των πιστών σε έκτακτες περιπτώσεις. Το βράδυ τελείται ο όρθρος της Μεγάλης Παρασκευής, στον οποίο αναπαριστάται το Θείο Δράμα της Σταύρωσης και διαβάζονται τα 12 ευαγγέλια που περιγράφουν τα γεγονότα από τη σύλληψη έως και την ταφή του Χριστού.
Ανάμεσα στο 5ο και το 6ο Ευαγγέλιο ψάλλεται το αντίφωνο «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…» και ο Εσταυρωμένος λιτανεύεται από τους ιερείς. Στις εκκλησίες της Ζακύνθου, η περιφορά του Εσταυρωμένου γίνεται μετά το 11ο Ευαγγέλιο.
Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…
Σήμερον κρεμάται επί ξύλου,
ο εν ύδασι την γην κρεμάσας.
Στέφανον εξ ακανθών περιτίθεται,
ο των αγγέλων βασιλεύς.
Ψευδή πορφύραν περιβάλλεται
ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις.
Ράπισμα κατεδέξατο,
ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας τον Αδάμ.
Ήλοις προσηλώθη,
ο Νυμφίος της Εκκλησίας.
Λόγχη εκεντήθη, ο Υιός της Παρθένου.
Προσκυνούμεν σου τα Πάθη, Χριστέ.
Δείξον ημίν και την ένδοξόν σου Ανάστασιν.
Είναι η στιγμή, περίπου στις 9 το βράδυ, όπου σε όλες τις εκκλησίες της χώρας θα σβήσουν τα φώτα. Η πομπή της σταύρωσης υπό το αμυδρό φως των κεριών θα κινηθεί με αργό και σταθερό ρυθμό προς το κέντρο των ναών, διαπερνώντας το πλήθος των πιστών. Το Θείο πάθος σχεδόν κορυφώνεται…
Τα 12 Ευαγγέλια της Μεγάλης Πέμπτης συγκροτούνται κυρίως από περικοπές των Ευαγγελίων του Ιωάννη και του Ματθαίου. Εν περιλήψει τα 12 Ευαγγέλια: Τελευταίες νουθεσίες του Ιησού στους μαθητές του… «Αγαπάτε Αλλήλους». Ο τελευταίος αποχαιρετισμός. Προσευχή του Ιησού. Προδοσία του από τον Ιούδα. Σύλληψη του Ιησού και μεταφορά του «Από τον Άννα στον Καϊάφα». Δίκη του Ιησού από τους Αρχιερείς. Άρνηση Πέτρου («Πριν αλέκτορα φωνήσαι, τρις απαρνήση με»). Ο Ιησούς ενώπιον του Πιλάτου, στο Πραιτώριο. Προσπάθεια του Πιλάτου να απελευθερώσει τον Κύριο, αλλά εμπρός στην αποφασιστικότητα των Φαρισαίων υποχωρεί. «Βαραβάν ή Χριστόν;». Ο Πιλάτος «Νίπτει τας χείρας του». Ο Ιούδας μεταμελείται και επιστρέφει τα «τριάκοντα αργύρια» στους Αρχιερείς, οι οποίοι τα έβαλαν στον «Κορβανά» (ταμείο του Ναού). Απαγχονισμός Ιούδα. Πορεία του Ιησού προς τον Γολγοθά και Σταύρωσή του με δύο ληστές. Ο Ιησούς αφήνει το πνεύμα επί του Σταυρού. Μεταμέλεια του ενός ληστή, που ζητά από τον Κύριο να τον θυμηθεί στη βασιλεία των Ουρανών. Ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας ζητά από τον Πιλάτο το Σώμα του για να το θάψει. Ταφή του Ιησού και σφράγιση του Τάφου του από τους Αρχιερείς και Φαρισαίους.
Στις εκκλησίες, όλο το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης μέχρι το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, παραμένουν κυρίως γυναίκες οι οποίες «μοιρολογούν», ψάλλοντας ύμνους, τον Χριστό.
Σε πολλά μέρη, προετοιμάζουν τον στολισμό του Επιταφίου κατά την διάρκεια της νύχτας αυτής.
